روش های نمونه گیری در مقالات

در طراحی پژوهش، جامعه آماری و نمونه دو مفهوم بسیار مهم هستند. جامعه یعنی گروهی از افراد که یک سری ویژگی مشترک دارند. نمونه یعنی زیرمجموعه ای از جامعه و اندازه نمونه یعنی تعداد افرادی که در آن نمونه وجود دارند. هر چقدر که نمونه برای جامعه نماینده تر باشد، محقق هم نسبت به کیفیت نتایج مطمئن تر خواهد بود.

انواع روش های نمونه گیری

نمود اهمیت نمونه گیری را در مورد زیر می بینیم:

فرض کنید محققی می خواهد اثرات منفی کار در معدن زغال سنگ را مطالعه کند. اما عملا غیرممکن است تا بخواهد جمعیت بزرگی از معدن کاران را مطالعه کند. برای همین باید جامعه را محدودتر کند و نمونه ای را برای جمع آوری داده درست کند. این نمونه احتمالا گروهی از معدن کاران در یک شهر هستند.

روش های نمونه گیری آماری عبارتند از:

نمونه گیری احتمالی (probability sampling): روشی است که در آن تک تک اعضای جامعه احتمال یکسانی برای حضور در نمونه دارند. موارد مهم آن عبارتند از: سیستماتیک (systematic)، طبقه بندی شده (stratified)، تصادفی ساده (simple random) و خوشه ای (cluster) هستند.

نمونه گیری غیراحتمالی (non-probability sampling): روشی است که در آن تک تک اعضای جامعه شانس یکسانی برای انتخاب شدن ندارند. وقتی که محقق قصد دارد اعضای نمونه را گزینشی انتخاب کند، به سراغ نمونه گیری غیراحتمالی می رود. موارد مهم آن عبارتند از: دردسترس (convenience)، گلوله برفی (snowball)، سهمیه ای (quota) و قضاوتی (judgment).

هر دو تکنیک نمونه گیری خیلی پراستفاده هستند اما بر حسب نیازهای پژوهشی شما هر کدام مزایای خاص خودشان را دارند.

تحقیقات کیفی و کمی

در تحقیقات کیفی، داده های غیرعددی برای مطالعه المان ها در بستر طبیعی شان استفاده می شوند. این کار به تفسیر و سنجش نحوه اثر این المان ها روی انسان یا موجودات دیگر کمک می کند.

سه نوع نمونه گیری کیفی اصلی عبارتند از:

• نمونه گیری هدفمند (purposive): معیارهای از پیش انتخاب شده ای که مربوط به فرضیه پژوهش هستند، شرکت کنندگان تحقیق را مشخص می کنند. مثلا مطالعه روی نرخ سرطان برای افرادی که نزدیک یک نیروگاه انرژی اتمی هستند.
• نمونه گیری سهمیه ای (quota): محقق سهمیه شرکت کنندگان را قبل از شکل گیری نمونه تعیین می کند. انتخاب شرکت کنندگانی که یک سری ویژگی مشخص مثل جنسیت، سن، سلامتی و غیره را برآورده می کنند.
• نمونه گیری گلوله برفی (snowball): شرکت کنندگان در مطالعه افراد دیگری را که معیارهای مطالعه را براورده می کنند به محقق معرفی می کنند.

پژوهش های کمی برای دسته بندی، رتبه بندی، و سنجش داده های عددی استفاده می شوند. محققین قوانین رفتاری کلی ای را که در بسترهای مختلف مشاهده می شود تعیین می کند. هدف آزمودن یک نظریه و ساپورت یا رد آن است.

سه روش نمونه گیری کمی اصلی عبارتند از:

• نمونه گیری تصادفی (random): وقتی استفاده می شود که همه افراد جامعه شانس یکسانی برای انتخاب شدن دارند.
• نمونه گیری طبقه بندی شده (stratified): وقتی که محقق انواع افراد جامعه را بر اساس معیارهای خاصی برای مطالعه تعریف می کند. مثلا مطالعه روی استعمال سیگار شاید نیاز به دسته بندی شرکت کنندگان بر حسب سن، نژاد یا وضعیت اقتصادی داشته باشد.
• نمونه گیری خوشه ای (cluster): تقسیم کردن جامعه به خوشه های مشخص مثل مدارس یا مناطق و سپس انتخاب تصادفی برخی از خوشه ها به عنوان نمونه. نمونه گیری خوشه ای نوعی نمونه گیری احتمالی است.
• نمونه گیری سیستماتیک (systematic): یعنی انتخاب نمونه به صورت ترتیبی یعنی مثلا نگاه به جامعه مقصد و انتخاب فرد (نمونه) از هر پنج، 10 یا 20 اسم، بر اساس نیاز اندازه نمونه.

اهمیت انتخاب روش نمونه گیری مناسب

نمونه گیری است که نتایج مهم تحقیق را تولید می کند. اما به واسطه تفاوت هایی که بین جامعه و نمونه وجود دارد، نمونه می تواند خطا ایجاد کند. برای همین باید از روش های نمونه گیری کاملا مرتبط و مفید استفاده کنید.

اول باید تفاوت بین خطاهای نمونه گیری و خطاهای غیرنمونه گیری را تشخیص بدهیم. خطاهای غیرنمونه گیری ربطی به شرکت کنندگان انتخاب شده برای شرکت در بررسی یا نظرسنجی ندارند بلکه طراحی خود نظرسنجی مثلا ترتیب سوالات یا خود سوالات است که خطا ایجاد می کند. مثلا:

• سوالات هدایت شده ای که نوع کلمه بندی اش شرکت کننده را به یک سمت خاص متمایل می کند یا گزینه های بیشتری برای یک سمت خاص از سوال مقیاس بندی شده فراهم می کند.
• سوالات یک طرفه ای که پاسخ دهنده را مجبور می کند به شکلی خاص سوال را جواب دهد و در واقع گزینه ای مانند not applicable یا other را نمی گذارد.
• سوالات double-barred که دو سوال را در یک سوال قرار می دهند و پاسخگو اصلا نمی داند چطور باید پاسخ دهد.

خطاهای غیرنمونه گیری موارد دیگری هم مثل سوگیری در پاسخ را هم شامل می شود یعنی تعداد افرادی که نظرسنجی را جواب می دهند به صورتی نامتناسب بازنمود شده. مثلا فرض کنیم شما نظرسنجی را روی افراد بازنشسته و غیربازنشسته انجام می دهید. شاید نمونه تان متعادل باشد اما نتایجتان خیر چرا؟ چون بازنشستگان که وقت آزاد خیلی زیادی دارند نسبت به شاغلین ممکن است میل بیشتری به پاسخ دادن داشته باشند.

7 خطای نمونه گیری و روش های جلوگیری از آن

1. خطا در چارچوب نمونه یعنی جامعه فرعی اشتباه برای انتخاب نمونه استفاده می شود. دلیلش شاید نژاد، جنسیت یا عوامل اقتصادی باشد. مثلا، انتخاب نمونه از دفترچه تلفن در حالی که هر کسی که در دفترچه تلفن نباشد یا خط تلفن ندارد را نمی تواند لحاظ کند. روش حل این مشکل هم گسترده کردن اندازه نمونه و انواع روش های نمونه گیری است.
2. خطا در گزینش: نتیجه ی این است که صرفا داوطلبین تصمیم می گیرند که در مطالعه شرکت کنند. شاید این افراد خیلی نظر محکمی نسبت به موضوع داشته باشند و می خواند که صدایشان شنیده شود. اما افرادی که خیلی این حس قوی را ندارند کنار می گذارد در حالی که نظر آن ها هم باید شنیده شود. راه حل: درخواست پاسخ از غیرداوطلبین (شاید حتی ارائه مشوق برای شرکت در نظرسنجی)
3. خطای عدم پاسخ: یعنی، زمانی که شما پاسخ ها را از تک تک واحدهای موجود در گروه نمونه دریافت نکنید با خطای عدم پاسخ مواجه می شوید. نتیجه اش می شود کوچک شدن اندازه نمونه و در نتیجه حاشیه خطای بزرگتر. سوگیری در نظرسنجی هم می تواند در این جا وارد شود چون غیرپاسخ دهندگان شاید نظرات متفاوتی نسبت به پاسخ دهندگان داشته باشند. راه حل: مثلا ترجمه نظرسنجی به چند زبان یا ارائه مشوق، و …
4. خطای خاص مربوط به جامعه: خطای رایجی است چون محقق خیلی مطمئن نیست که چه کسی را دقیقا باید هدف بگیرد. مثلا نظرسنجی راجع به یک بیماری در بین سالمندان. از چه کسی باید نظرسنجی کنید؟ سالمندانی که بیماری دارند، افرادی که از آن ها مراقبت می کنند یا پزشکان آن ها. مثال دیگر نیازهای تحصیلی دانش اموزان است؛ از خود آن ها باید بپرسیم، یا والدینشان یا معلمینشان؟ راه حل: همان اول با تحقیق زیاد باید ببینید چه کسی سهم بیشتری دارد و چه کسی ممکن است روی نتایج اثر بگذارد
5. خطای پوشش دهی کم: یعنی ناهمگونی در میزان نماینده بودن پاسخ دهندگان وجود دارد. مثلا اگر نظرسنجی ای روی دانش آموزان دبیرستانی درباره سنجش میزان استفاده نوجوانان از مواد مخدر انجام شود، نمونه ما سوگیری دارد چون دانش آموزانی که در خانه آموزش می بینند یا افراد ترک تحصیل کرده را در خودش نگنجانده. راه حل: تنوع بخشی به روش های نمونه گیری خصوصا مثلا ایمیل (چون مرزی وجود ندارد و افراد بسیار زیادی ایمیل دارند).
6. خطای نمونه گیری دردسترس: نمونه گیری دردسترس روشی محبوب برای گرفتن نتایج سریع، آسان و ارزان است. تعریفش می شود نمونه گیری از افرادی که خیلی راحت به آن ها دسترسی داریم. مثلا محققی که روی خوشحالی در محیط کار تمرکز می کند می آید و نظرسنجی را صرفا از کارمندان شرکت نزدیکش انجام می دهد. شاید مثلا خیلی از آن کارمندان ناراضی باشند و بالطبع به این معنا نیست که اکثر افراد در هر شرکتی به این صورت هستند. برای همین نتیجه گیری “اکثر کارمندان از شرکت محل کارشان ناراضی هستند” کاملا نادقیق است. راه حل: خیلی به دنبال نمونه گیری در دسترس نباشید. نهایتا برای گرفتن ایده های اولیه از آن استفاده کنید و بعد به سراغ روش های نمونه گیری احتمالی مثل نمونه گیری تصادفی ساده بروید که به از بین بردن سوگیری کمک می کند.
7. سوگیری محقق: برخی نمونه ها توسط محقق عمدی و نه تصادفی انتخاب می شوند. مثلا مغازه داری شاید بیرون مغازه اش بایستد و از خریداران درباره تجربه خریدشان پس از ترک مغازه نظرسنجی کند. در ظاهر، به نظر تصادفی است اما محقق شاید سوگیری شخصی داشته باشد مثلا صرفا افرادی از یک جنسیت خاص، نژاد خاص، و غیره را نگه دارد تا نظرسنجی کند. به این ترتیب افراد با ویژگی های جمعیت شناختی ای که شاید نظرات متفاوت داشته باشند بیرون از نظرسنجی می مانند. راه حل: انتخاب روش های تصادفی مثلا هر 5 مشتری یک نفر یا نصب کیوسک های نظرسنجی (چون کامپیوتر کاری با نژاد یا جنسیت یا غیره مشتری ندارد و برای همه یکسان است).

مطالب مرتبط مفید

انتخاب ژورنال برای مقاله علمی

10 ژورنال برتر برای چاپ نتایج منفی تان

نحوه نوشتن بخش روشهای مقاله یا همان materials and methods