انواع داوری مقالات علمی

وقتی می خواهید مقاله تان را به ژورنالی بفرستید تا مورد داوری قرار بگیرد، اول باید انواع داوری را بشناسید تا شاید متناسب با نیازتان لازم باشد ژورنال را بر حسب داوری تغییر دهید.

انواع داوری مقاله

سه نوع اصلی داوری مقاله عبارتند از: تک سو کور، دوسوکور، و باز یا open. در طول زمان، مدل های جدیدی هم معرفی شده اند مثل شفاف (transparent)، مشارکتی (collaborative)، و داوری پس از چاپ (post-publication) که از رویکرد استاندارد کمی فاصله گرفته اند. داوری مقالات مدام در حال پیشرفت است به طوری که مدل های جدید و تغییرات جدیدی نسبت به مدل های سنتی معرفی شده و محک زده می شوند.

جدول زیر، راهنمای خلاصه مفیدی برای انواع مدل های داوری مقالات است.

داوری تک سوکور

که نویسنده نمی داند داوران کیستند. این مدل، رایج ترین نوع داوری در بین ژورنال های علمی است.

مزایا:

• گمنام بودن: به داور اجازه می دهد تا بدون ترس از مورد انتقاد قرار گرفتن توسط نویسنده، صادق و روراست باشد.
• دانستن این که نویسنده کیست (و affiliation ان ها چیست) به داور اجازه می دهد از دانشش درباره پژوهش های قبلی محقق استفاده کند.

معایب:

• دانستن هویت نویسنده شاید رو کیفیت کار اثر منفی بگذارد – یعنی شاید منجر به عدم دقیق بررسی کردن کار بشود خصوصا اگر کار کسی باشد که سابقه پژوهشی اش خیره کننده بوده
• پتانسیل تبعیض جنسیتی یا ملیتی وجود دارد. تبعیض بر اساس معیارهای غیرعلمی 100 درصد غیرقابل پذیرش است اما در مورد تبعیض تصور شده بابت ملیت، اغلب با تبعیض بر اساس انگلیسی ضعیف پیچیده می شود. شاید داوری مقالات بسیار زیادی با انگلیسی ضعیف از یک کشور خاص دریافت کند و دیگر ناخودآگاه حس منفی ای نسبت به هر مقاله ای که از آن کشور می آید پیدا کند. برای افراد محقق، بهترین راه برای پاس کردن این نوع تبعیض این است که مطمئن شوید مقالات با بهترین کیفیت انگلیسی نوشته شده (یعنی استفاده از خدمات ویرایش مقاله در صورت لزوم)، و از آن طریق حساسیت تان را نسبت به زمان و تلاشی که داور صرف ارزیابی کارتان می کند نشان دهید.

داوری دوسوکور

در این نوع داوری، داوران هویت نویسندگان را نمی شناسند و بالعکس. این فرم، رایج ترین نوع داوری در ژورنال های علوم اجتماعی و انسانی است.

مزایا

• مقاله منصفانه داوری می شود و دیگر سوگیری ای در ماجرا وجود ندارد
• هم نویسنده و هم داور از درجاتی از محافظت در برابر انتقاد نفع می برند

معایب

• تضمینی برای گمنام بودن وجود ندارد چون کشف هویت نویسنده خیلی سخت نیست (یا بر اساس حوزه پژوهشی یا رفرنس ها یا سبک نوشتار)
• برخی ها معتقدند که هویت نویسنده به داور کمک می کند تا به قضاوتی آگاهانه تر برسد و بدون این کار، داوری آن طور که باید انجام نمی شود.

داوری باز

هویت داوران و نویسنده برای همدیگر کاملا آشکار است. روز به روز ژورنال هایی که این نوع داوری را انتخاب می کنند کمتر می شود منتهی محبوبیت آن بین داوران هنوز دقیق مشخص نیست. برخی ژورنال ها شاید داوری ها را همراه با مقالات نهایی چاپ کنند و برای همین خوانندگان هم هویت داوران را می بینند و هم نظراتشان را. البته که فقط برای مقالات پذیرفته شده ممکن خواهد بود.

مزایا

• شفافیت داوری باز، پاسخگوبودن و نزاکت را ترویج می کند و مجموعا کیفیت کلی داوری و مقاله را بالا می برد.
• داوران انگیزه بیشتری خواهند داشت تا کار جامعی را انجام دهند چون اسمشان و گاها نظراتشان به عنوان بخشی از مقاله پذیرفته و چاپ شده ظاهر می شود

معایب

• شاید برخی داوران نخواهند برای فلان ژورنال داوری باز انجام دهند. دلیلش معمولا شناخته شدن به عنوان یک منبع داوری منفی است.
• داروان شاید مایل نباشند کار محققین ارشدتر را نقد کنند – خصوصا اگر حرفه شان وابسته به آن ها باشد. این قضیه مشکل بزرگی خصوصا در جوامع علمی کوچکتر و در یک سری نقاط از دنیا خواهد بود.

داوری شفاف

در داوری شفاف، گزارشات داوران، پاسخ های نویسندگان، و تصمیم نامه های سردبیران همراه با مقاله اکسپت شده چاپ می شوند. این فرآیند کاملا با ژورنال هایی که از داوری های یک سو کور و دو سوکور در طول فرآیند داوری استفاده می کنند همخوانی دارد. معمولا به نویسندگان این آپشن داده می شود تا حین فرآیند سابمیت مقاله، نخواهند وارد داوری شفاف بشوند.

داوری مشترک و گروهی

در این مدل، گروهی از افراد با هم همکاری می کنند تا داوری را انجام دهند. یک مدل این است که دو یا چند داور را به کار بگیریم تا داوری را انجام دهند، نظراتشان را بحث کنند، و یک گزارش واحد را ارسال کنند. حالت دوم این است که کاری کنیم یک یا چند داور با نویسنده همکاری کنند تا مقاله را بهبود ببخشند تا به یک استاندارد قابل چاپ برسد.

مزایا

• نسبت به حالت های سنتی، حس سازنده بودن بیشتر و محدودسازی کمتری دارد چون موانعی که حس انزوا برای نویسنده و داور را ایجاد می کند از بین می برد.

معایب

• ریسک از دست دادن مزایای دو یا چند ارزیابی مستقل وجود دارد.
• همکاری بین نویسندگان و داوران هم ریسک محوشدن مرز بین نویسندگی و ارزیابی را بالا می برد.

داوری پس از چاپ

در این نوع داوری، آپشن ارزیابی و بازنگری یک مقاله حتی پس از چاپ هم ادامه پیدا می کند. حالت هایش شاید به صورت یک صفحه نظر (comment) یا نوعی forum بحث در کنار مقاله چاپ شده باشد. نکته مهم این است که داوری پس از چاپ قرار نیست جای انواع دیگر داوری را بگیرد و معمولا در کنار داوری پیش از چاپ و نه به جای آن استفاده می شود.

مزایا

• این رویکرد، ماهیت رو به تکوین دانش را منعکس می کند
• فرصتی را برای اصلاح و بهبود مقالات ارائه می دهد

معایب

• اصلاح مقالات پس از چاپ با مفهوم version of record تطابق ندارد، که به نظر می آید رکن اصلی در مدل فعلی بسترسازی پژوهش های جدید از طریق استناد به ادبیات گذشته است.
• کاستی ها و غلط های موجود در مقاله چاپ شده اصولا از طریق اصلاحات و غلط نامه و همین طور بحث چاپ شده (مثلا نامه به سردبیر) حل و فصل می شوند.

داوری قابل انتقال

در برخی ناشرین مثل وایلی، اگر اولین سابمیشن نویسنده پذیرفته نشد، شاید بخواهد متنش را به ژورنال مناسب دیگری در وایلی منتقل کنند. اگر مقاله داوری شده بوده، گزارشات داور (شامل نام داور، ایمیل و داوری) مبنی بر ریجکت/ریوایز مقاله به ژورنال جدید منتقل شده (همراه با فایل های متن مقاله) تا توسط ادیتور ژورنال جدید بررسی شود.

مطالب مرتبط مفید

داوری مقالات علمی

سابمیت، پروف و چاپ مقاله

ریوایز خوردن مقاله و ریجکت شدن