سوگیری مشاهده گر (observer bias) در پژوهش
211 Views
در مقاله نویسی علمی باید حواستان باشد که دچار سوگیری نشوید. اصلا دلیل خیلی از نتایج متناقض مقالات علمی مختلف همین سوگیری هاست. سوگیری یعنی دادن وزن بیشتر به یک سمت از موضوع با حالتی پیش داورانه (طرفداری ولو ضمنی از یک نوع فرضیه خاص). یکی از مهم ترین این سوگیری ها، سوگیری مشاهده گر یا Observer bias است. برای فهم بهتر این سوگیری، مثال زیر را در نظر بگیرید.
نفر 1: “من دارم به شما می گم نتیجه فلان خواهد شد.”
نفر 2: “از کجا و چطور ان قدر مطمئنید؟”
نفر 1: نگاه کنید از این مشاهده من حس می کنم که نتایج به نفع فرضیه خواهند بود”.
نفر 2: “خب پس همش بر اساس حس شماست؟”
نفر 1: “اوه بله، من مطمئنم که می تونم نتیجه رو پیش بینی کنم!”
نفر 2: “شما سوگیری داری!
نکته اصلی یک مطالعه مشاهده ای این است که بدون سوگیری باقی بمانید؛ اما اگر سهوا آزمایش را طوری دستکاری کنید تا به نتیجه دلخواه برسید چطور؟”
این بحث بین دو محقق بالا درباره این است که چطور سوگیری مشاهده گر می تواند بر نتایج و برداشت های یک تحقیق اثر بگذارد. اغلب اوقات محققین یا مطلع نیستند یا به وسیله انتظارات و فرضیاتشان در پژوهش تحت تاثیر قرار می گیرند. اگرچه مسئله پیش پاافتاده ای به نظر می رسد اما این سوگیری می تواند روی تحقیق اثر منفی بگذارد و نتایج را تا حد زیادی از انتظارات اصلی و واقعی دور کند.
سوگیری مشاهده گر چیست؟
سوگیری مشاهده گر یعنی انتظار محقق از تحقیقش (که چطور خواهد شد). در این نوعی سوگیری، فرد قضاوت شخصی یا دیدگاهی دارد که توانایی او را برای رسیدن به بحث و نتیجه گیری بی طرفانه مختل می کند.
سوگیری در تحقیق مشکلی است که در آن اطلاعات جمع آوری شده در قسمت مواد و روش های مقاله تحت این مسئله قرار می گیرد که محقق انتظاراتی راجع به آن چه که پیش خواهد آمد دارد. مثالش می شود محققی که دارد تلاش می کند تا به یک نتیجه خاص برسد و انگیزه دارد تا داده هایی را که پیش بینی اش را تایید می کند تولید نماید.
اصلا تحقیق مشاهده ای چیست؟
در پژوهش مشاهده ای فرد اغلب رفتاری را ثبت می کند یا سنجش هایی در آزمایش انجام می دهد بدون آن که تلاش کند روی پیامد و خروجی آزمایش تاثیری بگذارد. خیلی از حوزه های علمی از مطالعات مشاهده ای استفاده می کنند مثل پزشکی، روان شناسی، علوم رفتاری، و قوم شناسی.
تاثیر سوگیری مشاهده گر روی تحقیق
این نوع سوگیری می تواند به اطلاعات گمراه کننده منجر شود. به علاوه می تواند روی جمع آوری داده اثر بگذارد و نتایج به دست آمده ممکن است نتوانند به درستی آن چه که در واقعیت وجود دارد را نمایندگی کنند چون این نتایج تحت سوگیری و پیش داوری محقق به دست آمده بودند.
در واقع، این نوع سوگیری نه تنها منجر به مجموعه داده های گنگ و غیردقیق می شود بلکه می تواند برای پژوهش های علمی و تصمیمات سیاستی مخرب باشد. به علاوه، وجود سوگیری در تحقیق می تواند اثرات منفی ای روی افراد درگیر در کار داشته باشد. همین طور، می تواند منجر به غلط نشان دادن رفتار آن ها و مداخله توام با سوگیری توسط محققین شود.
انواع سوگیری مشاهده گر
اثر مشاهده گر – انتظار
این اثر زمانی اتفاق می افتد که محقق ناخودآگاه یک آزمایش مشابه را به شکلی متفاوت با انواع شرکت کنندگان در نظر می گیرد که منجر به نتایج نامساوی و ناهمگون در آزمایش می شود. به علاوه این اثر زمانی اتفاق می افتد که محقق عمدا با آزمایش به شکلی متفاوت برخورد می کند که دلیلش فرضیه مد نظر او و محک زدن آن است.
همین طور زمانی این اثر اتفاق می افتد که محقق، شرکت کنندگان آزمایش را طوری تحت تاثیر قرار می دهد که فرضیه او را باور کنند.
اثر عامل – مشاهده گر
این حالت زمانی اتفاق می افتد که محقق کارها را به یک عامل خارجی نسبت می دهد. پس عامل و انجام دهنده در این جا فردی است که رفتار را انجام می دهد – مثلا شرکت کننده یا خروجی یک آزمایش. به علاوه، مشاهده گر فردی است که روی شرکت کننده یا پیامد آزمایش نظارت دارد – یعنی محقق. در نهایت، این نسبت دادن یعنی چیزی که محقق فکر می کند باعث فلان پیامد (outcome) شده.
این سوگیری توضیح می دهد چرا ما به عنوان محقق، خروجی آزمایش را گردن وضعیت و شرایط مختلف می اندازیم در حالی که خودمان را به خاطر شرطی کردن تفکراتمان به شکل مطلوب مقصر نمی دانیم.
اثر هاثورن (Hawthorne effect)
این نوع سوگیری وقتی اتفاق می افتد که رفتار شرکت کننده در پژوهش به خاطر تحت نظر بودن تغییر می کند. در دهه های 1920 و 1930 میلادی، شرکت هاتورن یک سری آزمایش در این رابطه انجام داد.
سوگیری آزمایشگر
این سوگیری شامل همه انواع سوگیری هایی می شود که می توانند بر تحقیق محقق اثر بگذارد. مجموعه آن می شود سوگیری مشاهده گر، اثرات انتظارات مشاهده گر، سوگیری عامل-مشاهده گر، و انواع دیگر. قبل از شروع یک مطالعه، شاید از قبل برای خودتان نتایج را در ذهنتان تصویر کرده باشید. همین جاست که زمینه را برای سوگیری برای خودتان آماده کرده اید.
وقتی که یک ایده از پیش تعیین شده در رابطه با نتایج دارید و بعد تحقیقی را برای آزمودن این نظریه انجام می دهید، اگر دقیقا همان نتایجی که نظریه شما را تایید می کنند نگیرید، آن گاه وسوسه می شوید که نتایج را طوری دستکاری کنید که همسو با پیش بینی هایتان باشد.
راه های کاهش سوگیری مشاهده گر
- شرکت کنندگان در هر گروه از پژوهش را تصادفی انتخاب کنید (به جای انتخاب شخصی)
- مطالعات کورشده کمک می کنند تا مطمئن شویم هم شرکت کنندگان و هم مشاهده گران از اهداف پژوهش مطلع نیستند. به این شکل از یک سری از انتظاراتی که ناشی از دانستن هدف مطالعه پیش می آید، جلوگیری می کنیم.
- وجود چند مشاهده گر باعث می شود تا مطمئن شوید که داده ها منسجم هستند و دیگر بعید است به وسیله سوگیری های یک مشاهده گر تنها دچار دستکاری و تحریف بشوند.
- مشاهده گران را طوری آموزش دهید که مطمئن شوید همه افراد آزمایشات را عینا مثل هم انجام می دهند (یعنی جمع آوری و ثبت داده). یعنی باید روشتان را کالیبره کنید تا در نحوه گزارش مشاهدات مشابه توسط مشاهده گران مختلف حداقل تفاوت و variation وجود داشته باشد.
- رویه ها و پروتکل های کارتان را استانداردسازی کنید به طوری که برای همه مشاهده گران ساده و ساختارمند باشد. این رویه ها را ثبت کنید تا هر موقع هر کس خواست در طول تحقیق به سراغ آن ها بیاید، سردرگم نشود
- از آزمایشات دوسوکور استفاده کنید که یعنی نه شما و نه شرکت کنندگان نمی دانند که کدام مداخله یا درمان در حال پیاده سازی در این تحقیق است.
مثال های سوگیری مشاهده گر
مثال 1
فرض کنیم دارید اثرات یک مسکن جدید برای سردرد را بررسی می کنید. شما آزمایشی را با دو گروه زیر اجرا می کنید:
گروه الف درمان حقیقی را با این مسکن جدید دریافت می کند
گروه ب عملا درمانی دریافت نمی کند بلکه صرفا دارونما می گیرد.
شرکت کننده گان نمی دانند که جزو کدام گروه هستند اما شما می دانید. به شکلی ناخودآگاه شما با این دو گروه متفاوت برخورد می کنید وقتی که درباره سطح سردردشان سوال می کنید. یعنی انگار طوری با گروه ب برخورد می کنید که انتظار دارید آن ها هنوز درد داشته باشند و سوالاتتان را برای این گروه نسبت به گروه الف کمی منفی گرایانه تر (more negatively) مطرح می کنید.
مثال 2
فرض کنیم مطالعه ای داریم که تلاش می کند نشان دهد مکمل یاری یک ویتامین خاص غلطت آن را در شرکت کنندگان بالا می برد. اگر محقق انتظار دیدن این نتیجه را داشته باشد، با احتمال بیشتری شرکت کنندگان دریافت کننده این مکمل را را ترغیب می کند تا درباره این که چقدر وضعیتشان در تست ها و آزمایشات بهتر است و این کلا هشیارتر و متمرکزتر به نظر می رسند صحبت کند.
به این شکل، انتظارات محقق می تواند روی نتایج مطالعه اثر بگذارد و به او این اجازه را می دهد تا چیزی را “اثبات کند” که اساسا از اول درست نبود.
نتیجه گیری
سوگیری مشاهده گر می تواند روی تحقیق شما اثر بگذارد و باید تمام تلاشتان را بکنید آن را به کمترین حد ممکن برسانید. مطمئن شوید که مشاهداتتان تا جای ممکن منسجم هست و وقتی که محقق/مشاهده گر عوض شد نباید تغییر کند. همین طور حواستان باشد احساسات شخصی تان درباره آزمایش روی نتایج اثر نگذارد.
آیا شما تابحال با این چالش سوگیری در کارتان مواجه شده اید؟ چطور آن را رفع کردید؟ برایمان جالب است در این باره نظر شما را بدانیم.
پاسخگوی سوالات و نظرات شما هستیم